درس هفتم
تضرع و زاری و یاد خدا
لقَدْ أَرْسَلْنا إِلی أُمَمٍ مِنْ قَبْلِک فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یتَضَرَّعُونَ (سوره انعام، آیه 42)
ما به سوی امت هایی که پیش از تو بودند)پیامبرانی( فرستادیم؛ پس آنان را(که با پیامبران مخالفت کردند)به تهیدستی و سختی دچار کردیم، تا(دربرابرخدا) فروتنی و زاری کنند.
توضیح و پیام ها
بهره مندی از انواع نعمت ها و غوطه ورشدن در لذایذ دنیوی موجب غرور و تکبر بسیاری از بندگان گردیده و آنان را از یاد خدا غافل می سازد. حال آن که در سختی و ناگواری ها، آدمی به عجز و ناتوانی خویش اعتراف کرده و از قدرت لایزال الهی یاری می طلبد. از این رو، خداوند برخی بندگان را به مصیبت دچار می سازد تا زمینه بازگشت آنان به خود را فراهم نموده باشد. این حقیقت، در بسیاری از آیات قرآن تبیین گردیده است. عکس این مطلب نیز صادق است؛ و به برخی از بندگانش نعمت فراوان نمی دهد؛ چون می داند که اگر به رفاه برسند، یاد او را فراموش کرده و دچار طغیان و سرکشی می شوند.
تضرع و زاری در پیشگاه خداوند دارای آثار و فواید تربیتی بسیار است که یکی از آنها استجابت دعاست؛ زیرا اگر قرار بود، فایده دعا اجابت آن باشد، نیازی به این نبود که خداوند بندگان را گرفتار سازد و سپس دعای آنان را اجابت کند.
انسان در هنگام فقر و نداری بیشتر به یاد خدا می افتد. خداوند متعال این ویژگی انسان ها را بارها مورد نکوهش قرار داده است.
مشکلات، راهی برای بیداری فطرت و توجّه به خداوند است.
هر رفاهی لطف نیست و هر رنجی قهر نیست.
تفسیر نور، ج2، ص455
درس ششم
و اَلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا اَلصّالِحاتِ لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی اَلصّالِحِینَ سوره عنکبوت، آیه 9
و کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام دادند، آنها را در زمرۀ صالحان وارد خواهیم کرد!
پیام های آیه
1- ایمان از عمل جدا نیست. «آمَنُوا وَ عَمِلُوا»
2- صِرف کار نیک، انسان را در زمرۀنیکوکاران قرار نمی دهد. کار نیکی که از ایمان به خدا برخیزد ارزشمند است.
آمَنُوا. . . لَنُدْخِلَنَّهُمْ فِی الصَّالِحِین
تفسیر نور / جلد 7 ص 116
درس پنجم
یا أَیهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا اِتَّقُوا اَللّهَ وَ کونُوا مَعَ اَلصّادِقِینَ (سوره توبه، آیه 119)
ای کسانی که ایمان آورده اید! از مخالفت فرمان خدا بپرهیزید، و با راستگویان باشید.
پیام های آیه
1- دوستی، همنشینی و همراهی با راستگویان، یکی از عوامل تربیت و جلوگیری انسان از انحراف است. «اتَّقُوا اللَّهَ وَ کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»
2- از رهبران الهی جدا نشویم. «کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»
3- رهبران الهی معصوم هستند، وگرنه خداوند فرمان نمی داد با آنان باشید. «کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»
4- تکامل جامعه در سایۀایمان، تقوا و اطاعت از رهبر معصوم است. «آمَنُوا، اتَّقُوا، مَعَ الصَّادِقِینَ»
5- در هر زمان باید معصومی باشد که مسلمانان با او همراه باشند. «کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ»
تفسیر نور / جلد 3 ص 518
درس چهارم
ویژگىهاى قلب سلیم
خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظِیمٌ (بقره، 7)
خداوند بر دلها و برگوش آنان مهر زده است و در برابر چشمانشان پردهاى است و براى آنان عذابى بزرگ است.
الف) قلبى که جز خدا در آن نیست. «لیس فیه احد سواه» «1»
ب) قلبى که پیرو راهنماى حقّ، توبه کننده از گناه و تسلیم حقّ باشد. «2»
ج) قلبى که از حبّ دنیا، سالم باشد. «3»
د) قلبى که با یاد خدا، آرام گیرد. «4»
ه) قلبى که در برابر خداوند، خاشع است. «5»
البتّه قلب مؤمن، هم با یاد خدا آرام مىگیرد و هم از قهر او مىترسد. «اذا ذُکر اللّه وَجِلَت قلوبهم» «6» مانند کودکى که هم در کنار پدر و مادر آرامش دارد و هم از آنان حساب مىبرد.
----------------------------
(1). نورالثقلین، ج 4، ص 57.
(2). نهج البلاغه، خطبه 214.
(3). تفسیر صافى.
(4). فتح، 4.
(5). حدید، 16.
(6). انفال، 2.
درس سوم
ویژگى هاى رستگاران
أُوْلئِکَ عَلَى هُدىً مّن رَّبّهِمْ وَأُوْلئِکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (بقره، 5)
تنها آنان از جانب پروردگارشان بر هدایتند و آنان همان رستگاران هستند.
در قرآن، رستگاران ویژگىهاى دارند، از جمله:
الف) در برابر مفاسد جامعه، به اصلاحگرى مىپردازند. «1»
ب) امر به معروف و نهى از منکر مىکنند. «2»
ج) علاوه بر ایمان به رسول خدا صلى الله علیه و آله او را حمایت مىکنند. «3»
د) از بخل دورى مىکنند. «4»
ه) در قیامت پروندهى نیکى و حسنات سنگینى دارند. «5»
شرایط رستگارى
رستگارى، بدون تلاش به دست نمىآید و شرایط و لوازمى دارد، که در قرآن به مواردى از آن اشاره شده است:
* براى فلاح و رستگارى، تزکیه لازم است. «قد افلح من زکّاها» «6»
* براى فلاح و رستگارى، تلاش و جهاد خالصانه لازم است. «جاهدوا فى سبیله لعلکم تفلحون» «7»
* براى فلاح و رستگارى، خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زکات، پاکدامنى، عفت، امانتدارى، وفاى به عهد و پایدارى در نماز، لازم است.
______________________________
(1). آلعمران، 104.
(2). آلعمران، 104.
(3). اعراف، 157.
(4). حشر، 9.
(5). اعراف، 8.
(6). شمس، 9.
(7). مائده، 35.
درس دوم
انواع هدایت در قرآن
اهْدِنَا الصّرَاطَ الْمُستَقِیمَ
(خداوندا!) ما را به راه راست هدایت فرما.
در قرآن مجید دو نوع هدایت مطرح شده است:
الف) هدایت تکوینى، آنجا که قرآن مىفرماید: «ربّنا الّذى اعطى کلّ شىء خلقه ثم هدى» «1» بیانگر این نوع از هدایت است. نظیر هدایت زنبور عسل که چگونه از شهد گلها بمکد و چگونه کندو بسازد. و یا هدایت و راهنمایى پرندگان مهاجر در زمستان و تابستان.
ب) هدایت تشریعى که همان فرستادن انبیاى الهى و کتب آسمانى براى راهنمایى و تربیت و هدایت بشر است.
راه مستقیم
راه مستقیم، راه خداست. «انّ ربّى على صراطٍ مستقیم» «2»
* راه مستقیم، راه انبیاست. «انّک لَمِن المرسلین على صراطٍ مستقیم» «3»
* راه مستقیم، راه بندگى خداست. «و أنِ اعبدونى هذا صراط مستقیم» «4»
* راه مستقیم، توکّل وتکیه بر خداست. «مَن یعتصم باللّه فقدهُدىَ الى صراط مستقیم» «5»
* راه مستقیم، یکتاپرستى و تنها یارى خواستن از اوست. «6»
* راه مستقیم، کتاب خداوند است. «7»
* راه مستقیم، راه فطرت سالم است. «8»
______________________________
(1). طه، 50.
(2). هود، 56.
(3). یس، 3- 4.
(4). یس، 61.
(5). آلعمران، 101.
(6). بنا بر اینکه الف و لام در «الصراط» اشاره به راه یکتاپرستى درقبل باشد.
(7). با توجه به روایتى در تفسیر مجمعالبیان، ج 1، ص 58.
(8). باتوجه به روایتى در تفسیر صافى، ج 1، ص 86.
-----------------------------------------------------------------------------------------------------
درس اول
راه مستقیم
اهْدِنَا الصّرَاطَ الْمُستَقِیمَ
(خداوندا!) ما را به راه راست هدایت فرما.
کلمه ى «صراط» بیش از چهل مرتبه در قرآن آمده است. «صراط» نام پلى بر روى دوزخ است که در قیامت همه ى مردم باید از روى آن عبور کنند.
راه هاى متعدّدى در برابر انسان قرار دارد که او باید یکى را انتخاب کند:
* راه خواسته ها وهوس هاى خود.
* راه انتظارات و توقعات مردم.
* راه وسوسه هاى شیطان.
* راه طاغوت ها و ستمگران.
* راه نیاکان و پیشینیان.
* راه خدا و اولیاى خدا.
انسان مؤمن، راه خداوند واولیاى او را انتخاب می کند.
امتیازات راه خدا و اولیاى او:
الف) راه الهى ثابت است، بر خلاف راه هاى طاغوت ها و هوس هاى مردم و هوس هاى شخصى که همیشه در حال تغییر است و ثبات ندارد.
ب) یک راه بیشتر نیست، در حالى که راه هاى دیگر متعدّد و پراکنده است.
ج) در پیمودن آن، انسان به مسیر و مقصد مطمئن است.
د) در پیمودن آن، شکست و باخت وجود ندارد.
در راه مستقیم بودن، تنها خواسته اى است که هر مسلمان، در هر نماز از خداوند طلب می کند؛ حتّى رسول اللَّه صلى الله علیه و آله و ائمّه اطهار علیهم السلام از خداوند ثابت ماندن در راه مستقیم را می خواهند.
انسان باید همواره و در هر کارى، اعم از انتخاب شغل، دوست، رشته ى تحصیلى وهمسر، راه مستقیم را از خداوند بخواهد؛ زیرا چه بسا در عقاید، صحیح فکر کند، ولی در عمل دچار لغزش شود و یا بالعکس. پس هر لحظه، خواستن راه مستقیم از خدا، ضرورى است.