عید نوروز ایرانی

»عید نوروز ایرانى براى همه‌ى ما مردم ایران و نیز مسلمانانى که در کشورهاى دیگر عید نوروز را می‏شناسند و گرامى می‏دارند، فرصت مغتنمى است براى این‌که از این روز و از این مناسبت، در سمت و سوى حرکت اسلامى استفاده کنیم. دأب و دِیدن اسلام این است: از همه‌ى فرصت‌ها، از همه‌ى لحظه‌هاى زندگى، از همه‌ى مقاطع حیات در شکل‌هاى گوناگون استفاده شود، براى تکامل انسان، براى پیشرفت معنوى و مادى نوع بشر. ما ایرانى‌ها می‌توانیم با استفاده‌ از این مناسبت، به کارهایى که اسلام ما را به آن دعوت کرده است و در جهت احکام اسلامى و معارف اسلامى حرکت کنیم؛ خودمان را با اهداف عالیه‌ى اسلام آشنا کنیم. در این ایام، صله‌ى رحم، توجه به خداى متعال، شنیدن سخنان خوب از یک‌دیگر و اجتماع در مراکز دینى و معنوى، از آن فرصت‌هاى مغتنمى است که باید از آن استفاده کرد«.

بیانات مقام معظم رهبری در حرم رضوی 1/1/1390

 

نوروز و جشن‌های آغاز سال نو همواره از جمله نکات چالش بر انگیز بوده است. عده‌ای متحجرانه در قالب تضاد نوروز با مفاهیم اسلامی آن را نفی کرده‌اند و عده‌ای دیگر در قالب ملی‌گرایی و گذشته پرستی، آن را عاملی برای رو در رو قرار دادن با اسلام و حاکمیت اسلامی در جامعه قرار داده‌اند. در حالی‌که از نظر اسلام اصیل این افراط و تفریط‌ها همواره مردود بوده است.

 اسلام در ضمن این که نوروز را محترم شمرده، رسوم جاهلی و خرافی آن را نفی و نقد نموده است که نشان آن را می‌توان در آرای اندیشمندان اسلامی درباره‌ی نوروز مشاهده کرد. در این میان اندیشه‌های مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) می‌تواند مرجع و معیار مناسبی برای برخورد اسلام با پدیده‌ی نوروز باشد چراکه ایشان علاوه بر این‌که فقیهی متبحر و  نواندیش می‌باشند، به چارچوب‌های شرعی و اجتهادی مرسوم نیز پای‌بند هستند و در عین حال از مقتضیات زمانی و مکانی نیز غافل نیستند و در یک کلام می‌توان گفت که تبیین دیدگاه ایشان، تبیین دیدگاه اسلام ناب و اصیل محمدی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) در این خصوص است.

 اهمیت نوروز

 مقام معظم رهبری نوروز را به معنای روز نو و از مهم‌تر در یک حالت کلی، حال نو می‌نامند. «نوروز، به معناى روز نو و حالت نو بوده و هست. از لحاظ طبیعت، روز اول حَمَل - که اول بهار حساب شده است - روزى نو محسوب مى‌شود؛ لیکن روز نو، منحصر به تجدید وضعیتى در طبیعت نیست؛ هم‌چنان‌که در بعضى از روایاتِ وارد شده‌ در باب نوروز از ائمه‌ى هدى‌(علیهم‌السّلام)، انسان خوب احساس مى‌کند که آن بزرگواران هم، بنا به رسم اسلام - که همه‌جا رسوم و سنت‌ها و واژه‌ها را گرفت و محتواى آن‌ها را عوض کرد - در مورد کلمه‌ى نوروز و روز نوروز، درصدد چنین کارى بودند.»(1)

 معظم له ضمن اشاره به روایت معروف نوروز به بیان ویژگی‌های منحصر به فرد نوروز در این روایت می‌پردازند. «وقتى از امام(علیه‌السّلام) سؤال مى‌کنند که «ما النّیروز؟»، حضرت - طبق بعضى از تعبیرات - مى‌فرمایند: «ا تدرى ما النّیروز؟»: مى‌دانى که نوروز چیست؟ نمى‌گویند، مى‌دانى نوروز چه وقتى است؛ مى‌فرمایند، مى‌دانى نوروز چیست؟ آن‌وقت در معناى نوروز و این‌که نوروز چیست، در روایات مختلف، تعبیرات مختلفى هست. مثلاً آن روزى که رسول اکرم(صلّى‌اللَّه‌علیه‌وآله)، امیرالمؤمنین را به خلافت منصوب کرد، آن روز، نوروز بود. یا در روایت دیگر، آن روزى که دجّال در آخرالزمان، به‌دست حضرت مهدى(ارواحنافداه) به قتل برسد، آن روز، نوروز است یا حتّى در بعضى از روایات آمده، آن روزى که آدم هبوط کرد، آن روز، نوروز بود.» (2)

 ایشان در ادامه به نکته‌ای ظریف از این روایت اشاره می‌کنند که دقت در فحوای آن می‌تواند بیانگر بینش ولای ایشان درباره‌ی عید نوروز باشد. «نوروز، یعنى روزى نو در تاریخ بشر و حالتى نو در زندگى انسان‌ها. على‌الظاهر در این روایات، امام نمى‌خواهند بفرمایند که آن روزى که این وقایع در آن اتفاق افتاده است، یا خواهد افتاد، با روز اول حَمَل، مصادف بوده یا خواهد بود. نه، خیلى مستبعد است که مراد این باشد؛ مراد این است که معناى نوروز را بفهمیم.» (3)

 مفهوم نوروز

 نوروز از دیدگاه مقام معظم رهبری همان طوری که در مفهوم کلمه نیز معنای آن مستتر است، به معنای روز نو شدن است. «نوروز، یعنى روز نو. در روایات ما – به‌خصوص همان روایت معروفِ معلّى‌بن‌خنیس - به این نکته توجّه شده است.معلّى‌بن‌خنیس که یکى از رُوات برجسته‌ى اصحاب است و به نظر ما ثقه است، جزو شخصیت‌هاى برجسته و صاحب راز خاندان پیغمبر محسوب مى‌شود. او در کنار امام صادق(علیه‌السّلام) زندگى خود را گذرانده و بعد هم به شهادت رسیده است.معلّى‌بن‌خنیس - با این خصوصیات - خدمت حضرت مى‌رود؛ اتفاقاً روز نوروز بوده است - در تعبیرات عربى، «نوروز» را تعریب مى‌کنند و «نیروز» مى‌گویند حضرت به او مى‌فرمایند: «أتدرى ما النیروز؟» آیا مى‌دانى نوروز چیست؟»(4)

 مقام معظم رهبری در ادامه به تبیین نوروز پرداخته و می‌فرمایند: «بعضى خیال مى‌کنند که حضرت در این روایت، تاریخ بیان کرده است! که در این روز، هبوط آدم اتّفاق افتاد، قضیه‌ى نوح اتّفاق افتاد، ولایت امیرالمؤمنین(علیه السّلام) اتّفاق افتاد و چه و چه. برداشت من از این روایت، این نیست.من این طور مى‌فهمم که حضرت، روز نو را معنا مى‌کنند. منظور این است: امروز را که مردم، نوروز گذاشته‌اند، یعنى روزِ نو! روزِ نو یعنى چه؟ همه‌ى روزهاى خدا مثل هم است؛ کدام روز مى‌تواند نو باشد؟»(5)

  از دیدگاه معظم له نوروز واقعیتی فرا تاریخی دارد و نمی‌توان آن را محدود به زمان خاصی کرد بلکه در هر زمانی که اتفاقی سبب تغییرات مثبت در زندگی بشر گردد آن روز، نوروز است. «شرط دارد. روزى که در آن اتّفاق بزرگى افتاده باشد، نوروز است.روزى که شما در آن بتوانید اتّفاق بزرگى را محقَّق کنید، نوروز است».

 بعد، خود حضرت مثال مى‌زنند و مى‌فرمایند: «آن روزى که جناب آدم و حوّا، پا بر روى زمین گذاشتند، نوروز بود؛ براى بنى آدم و نوع بشر، روز نویى بود. روزى که حضرت نوح - بعد از طوفان عالم‌گیر - کشتى خود را به ساحل نجات رساند، «نوروز» است؛ روز نویى است و داستان تازه‌اى در زندگى بشر آغاز شده است. روزى که قرآن بر پیغمبر نازل شد، روز نویى براى بشریت است - حقیقت قضیه همین است؛ روزى که قرآن براى بشر نازل مى‌شود، مقطعى در تاریخ است که براى انسان‌ها روز نو است - روزى هم که امیرالمؤمنین(علیه‌السّلام) به ولایت انتخاب شد، روز نو است.»(6) و در ادامه بیان می‌دارند. «خوب؛ من حالا به شما عرض مى‌کنم. روزى که انقلاب پیروز شد «نوروز» است، روز نویى بود. روزى که امام وارد این کشور شد، براى ما نوروز بود. روز فتوحات عظیم این جوانان مؤمن و این ایثارگران ما در جبهه‌ى نبرد - علیه نظامیانى که از «ناتو» و «ورشو» و آمریکا و شوروى و خیلى از مراکز دیگرِ قدرت تغذیه مى‌شدند - روز پیروزى جوانان ما - با ایمانشان - بر آن‌ها «نوروز» است؛ روز نو است.»(7)

 از دیدگاه ایشان هر روزی می‌تواند نوروز باشد مشروط بر این‌که تحول روحی انسان نیز در آن روز باشد. آن چنان که در روایتی از امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) نیز عید را روزی دانسته است که در آن فرد گناه نکرده باشد. «نوروز، یعنى روزى که شما با عمل خودتان، با حادثه‌‌ای که اتفاق مى‌افتد، آن را نو مى‌کنید. روز بیست‌ودوم بهمن که ملت ایران، حادثه‌ى عظیمى را به کمک خدا تحقق بخشید، روز نویى (نوروز) است. آن روزى که امام امت، قطعاً به دهانِ مستکبرِ قلدرِ گردن‌کلفت دنیا - یعنى آمریکا - مشت کوبید، آن روز، روز نو و راه نویى (نوروز) بود؛ حادثه‌ى نویى بود که اتفاق مى‌افتاد و افتاد. ما باید نوروز را، نو روز کنیم. نوروز به حسب طبیعت، نوروز است؛ جنبه‌ى انسانى قضیه هم به دست ماست که آن را نوروز کنیم.»(8)

 بنابراین از دیدگاه مقام معظم رهبری و در کل از دیدگاه اسلام نوروز واقعیتی فرا زمانی و تاریخی و حتی فرامکانی دارد و آن را نمی‌توان محدود به ایام خاصی کرد. «این‌ها همه، نوروز است؛ چه از لحاظ تاریخ شمسى، با اوّلِ ماه حَمَل مطابق باشد یا نباشد. این نیست که حضرت بخواهند بفرمایند که این قضایا، روز اوّلِ «حَمَل» - روز اوّلِ فروردین - اتّفاق افتاده است؛ نخیر. بحث این است که هر روزى که این طور خصوصیاتى در آن اتّفاق بیفتد، روز نو و نوروز است؛ چه اوّل فروردین، چه هر روز دیگرى از اوقات سال باشد.»(9)

 از دیدگاه معظم له نوروز روزی است که فرد بتواند در درون خود تحولی مثبت بیافریند و گوهر درخشان درونی خود را هویدا سازد. «حال اگر شما مى‌خواهید روز اوّلِ فروردین را هم براى خودتان روز «نو» و نوروز قرار دهید، شرط دارد. شرطش این است که کارى کنید و حرکتى انجام دهید؛ حادثه‌اى بیافرینید. آن حادثه در کجاست؟ در درون خود شما ! یا مقلّب القلوب و الابصار. یا مدبّر اللیل و النّهار. یا محوّل الحول و الاحوال. حوّل حالنا الى احسن الحال؛ اگر حال خود را عوض کردید، اگر توانستید گوهر انسانى خود را درخشان‌تر کنید، حقیقتاً براى شما نوروز است! اگر توانستید پیام انقلاب، پیام پیامبران، پیام امام بزرگوار و پیام خون‌هاى مطهّرِ بهترین جوانان این ملت را - که در این راه ریخته شده است - به دل خودتان منتقل کنید، براى شما نوروز است.»(10)

 بر این اساس است که ایشان از همگان می‌خواهند روز اول فروردین را به حقیقت امر برای خود نوروز قرار دهند. «عزیزان من! سعى کنید روز اوّل فروردین را براى خودتان «نوروز» کنید. بعضى کسان روز اوّلِ فروردینشان نوروز نیست. ممکن است اوّل فروردین براى آن‌ها از هر روز نحسى هم نحس‌تر باشد! اوّل فروردین - «نوروز» - براى آن‌هایى که در درون خود، به فساد و انحطاط گرایش پیدا مى‌کنند، آن‌هایى که خود را از خدا دور مى‌کنند، آن‌هایى که خود را از هدف‌هاى بلند این ملت و این انقلاب جدا مى‌کنند، نوروز نیست، روز عید نیست، روز جشن و روز شادى نیست؛ شوم است! این، آن حقیقت مسأله در باب نوروز است.»(11)

 معظم له طلیعه‌ی نوروز را با بهار طبیعت فرصتی برای انسان در جهت بازسازی درونی برای نیل به معرفت بیرونی در راه سازندگی روحی می‌دانند. «پس نوروز به طور خلاصه خوب است. اوّلِ سال هجرى شمسى است، روز نو، اوّلِ بهار، اوّلِ رویش و جوشش طبیعت و اوّلِ شروع زیبایی‌ها در عالم طبیعت است. این را براى خودتان هم اوّلِ بالندگى و جوشش و اوّلِ بروز زیبایی‌ها قرار دهید و براى خودتان روز نو کنید.»(12)

  پی‌نوشت‌ها

 1- بیانات مقام معظم رهبری  01/01/1369

 2- همان  01/01/1369

 3- همان 01/01/1369

 4- همان

 5- همان

 6- همان

 7- همان

 8- همان 01/01/1369

 9- همان 01/01/1377

 10- همان

 11- همان

 12- همان